نصیحت لقمان به فرزند خود :مناظره ی زبان و اندامها

چون پدر،، فرزند خوبى تربیت نکرده و پسر نیز پدر را ارج و احترام نگذارده !هر دو با هم سوار شدند، دسته دیگر گفتند: چه آدمهاى بى رحمى !با سوار شدن خود کمر حیوان را شکسته و بیش از طاقت بارش نموده اند!هر دو از مرکب پیاده شدند، حیوان را جلو انداخته ، به دنبالش راه افتادند. جماعتى گفتند: جاى شگفت است هر دو آنها پیاده رفته مرکب آنها خالى حرکت مى کند!حضرت به فرزندش گفت : آیا چاره اى در تحصیل خوشنودى مردم دارى ؟ پس به آنها توجهى نکن و بکوش تا خوشنودى خدا را به دست آورى !
زبان : بر فرض ، من مطلب شما را تصدیق کنم ، ولى وقتى که تو مرتکب جرم سرقت مى شوى من چه دخالتى دارم ؟
سرقت و دزدى
دست : مگر سرقت چیست ؟
زبان : خیلى تعجب است که شما هنوز بزرگى گناه سرقت را نفهمیده اید، مگر با قرآن آشنائى ندارید؟ مگر به این آیه نرسیده اید که خداوند مى فرماید: دستهاى مرد و زن دزد را به پاداش عملشان ببرید که عوبتى است از خدا. و خداوند عزیز و حکیم است .

حسنه ی بزرگ

حضرت آیت الله خامنه ای رهبر انقلاب اسلامی پیش از ظهر امروز در دیدار مسئولان نهضت سوادآموزی سراسر کشور با ایشان از خدمات و تلاشهای معلمان و دست اندرکاران این نهضت در کاهش قابل توجه شمار بی سوادان ایران بعنوان یک کار عظیم و پرفضیلت تمجید کردند.
مقام معظم رهبری در این دیدار با اشاره به ویژگیهای نهضت سوادآموزی در برقراری روابط صمیمانه و اسلامی با بیسوادان فرمودند: آموزش افراد بی سواد و آشنا کردن آنان با علم و دانش حسنه ی بزرگی است و از این رو نهضت سوادآموزی در کشور ما بر بخش عظیمی از مردم حق حیات دارد زیرا با خدمات ارزنده ی خود کلید تفکر و فراگیری را به آنان بخشیده است.
حضرت آیت الله خامنه ای ضرورت توجه بیش از پیش برنامه ریزان کشور را به امر سوادآموزی مورد تأکید قراردادند و فرمودند: رشد و توسعه در یک کشور با استفاده از بازوهای اجرایی با سواد و آگاه به مراتب سهلتر وسریعتر صورت می گیرد. آگاهی روستائیان باسواد به توصیه های کشاورزی و بهداشتی تأثیر مهمی در کار و زندگی آنان دارد و شکوفایی استعدادهای درخشان موجود در روستاها و مناطق محروم کشور در سایه باسوادی و به برکت سواد ممکن خواهد شد.

روش‌های سوادآموزی در زبان فارسی در پایهٔ اول ابتدائی

سوادآموزی در ایران در طی یک‌صد سال گذشته که آموزش و پرورش جدید آغاز گردیده دستخوش تحولاتی متعدد گردیده است. زمانی سوادآموزی با روش‌ سنتی مکتب‌خانه‌ای در مدارس جدید پی گرفته می‌شد، دشواری‌ها و تنگناهای سوادآموزی مکتب‌خانه‌ای نیاز به تحول در روش سوادآموزی را ایجاد می‌کرد. در میان آنهائی که در پایه‌گذاری روش تازه‌ای در سوادآموزی ایجاد کردند نام جبار باغچه‌بان بیش از سایرین جلب توجه می‌کند. یکی از دلایل تمایل به ابداع روش، وقوع تغییر اساسی در فناوری به‌طور عام، فناوری اطلاعاتی به‌طور خاص ایجاد تنوع در روش‌‌های یادگیری و یاددهی است. این جریان اساساً میل به نوآوری در کلیهٔ امور مربوط به علوم انسانی است، بالطبع این امر به تعلیم و تربیت در کشور ما نیز تأثیرگذار شد. روش کلی جدید روش و تکنیک‌ها را در روش سوادآموزی کشور که روش ترکیبی بوده است مورد بازنگری قرار ذاذه است. ارائه کنندهٔ این روش معتقد است این روش همانند روش‌های قبلی قابل نقادی علمی است

تاریخچه سواد آموزی پس از انقلاب اسلامی ایران

پس از پیروزی انقلاب اسلامی, بنیانگذار کبیر انقلاب اسلامی با درک عمیق از مشکلاتی‌که در اثر بیسوادی مردم در جامعه بروز و ظهور می‌یابد طی فرمانی موضوع بسیج سوادآموزی را صادر نمودند.

در هفتم دی ماه سال 1358 سازمان نهضت سوادآموزی با هدف با سواد کردن خیل عظیم بی‌سوادان کشور تشکیل شد. حضرت امام (ره‌) به‌منظور تقویت برنامه‌های سوادآموزی حجه‌الاسلام و المسلمین محسن قرائتی را به‌عنوان نماینده خویش‌ در این سازمان منصوب نمود.

در سال 1363 دولت با هدف تقویت و توسعه برنامه‌های مبارزه با بی سوادی در کشور اساسنامه سازمان را به‌تصویب مجلس رساند. که در آن وظیفه اصلی نهضت آموزش بزرگسالان ,در حد خواندن و نوشتن و آموختن حساب با استفاده از ابزارهای هنری و تشویق و ترغیب بیسوادان و کم سوادان در یادگیری بیشتر جمعیت بی‌سواد کشور تعیین شد.

در طی سالهای پس از تشکیل سازمان از ساختارهای تشکیلاتی مختلفی استفاده نمود که تمامی این ساختارها بر مبنای توزیع وظایف و مسئولیت‌ها طراحی شد.

در حال حاضر ستاد سازمان متشکل از سه معاونت و 15 دفتر و مدیریت برنامه‌ریزی و نظارت بر فعالیتهای سوادآموزی در کشور می‌پردازد.

1-  در فاصله زمانی صدور فرمان بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران (7دیماه 1358) تا انتخاب نماینده خود در سازمان (سال1361) ، حرکت سوادآموزی و مبارزه با بیسوادی ،توسط دستگاههای ذیربط (آموزش و پرورش ، جهادسازندگی ، جامعه روحانیت ، جهاد دانشگاهی و نهضت سوادآموزی) و بصورت شورایی اداره می شد. وبا توجه به فضای انقلابی جامعه ، با همکاری تمامی نهادهای مردمی (از قبیل مساجد ،کمیته های انقلاب ، بسیج مستضعفین ، کانونهای فرهنگی ،انجمنهای اسلامی ،نیروهای مسلح ، کارخانجات ، کارگاهها، اصناف و ... ) بصورت خودجوش و گسترده ، اقدام به آموزش باسوادان با همکاری آموزش و پرورش ، برای یاددادن و تشکیل کلاسهای سوادآموزی در تمامی فضاهایی که امکان تشکیل کلاس در آنها وجود داشت ، کردند.

سوادآموزی: اولین گام دانایی

تحصیل و علم اندوزی با توجه به سخنان نبی اکرم و اهل بیت مکرم ایشان برهر مسلمانی فرض و واجب است. اهتمام حضرت رسول نه تنها در گفتار که در کردار ایشان نیزمنعکس است. باید دانست که سرنوشت یک ملت را بدون دگرگونی در نحوه تفکر و اندیشیدن او نمی توان تغییر داد. علیرغم توصیه های مکرر اسلام و قرآن برعلم اندوزی ، تدبر و تفکر متاسفانه شمار اندکی از مسلمانان درطول زمان به این شیوه عمل کردند و هر چه فاصله زمانی این جوامع با زمان ظهور اسلام بیشتر شد، کاستی و نقصان در تعلیم و تعلم نیز رو به افزایش نهاد.

درخشش علمی و فرهنگی جوامع اسلامی تا سده های نهم و دهم قمری خود موید این مطلب است ولی از آن پس مدارس علمی جوامع اسلامی نتوانستند چهره های درخشانی را به جهان عرضه دارند.

با ذکر این مقدمه بهتر آن است که به نحوه تعلیم و تعلم و میزان باسوادی در سالهای آخرین پیش از انقلاب نظری افکنیم. در سال 1355 درصد باسوادی در جمعیت 6 سال و بالاتر در کشور ما تنها 5/47% بوده است یعنی بیش از نیمی از جمعیت کشوری که خود را وارث تمدن ایران باستان می دانست حتی سواد خواندن و نوشتن نداشتند چه رسد به علم اندوزی و کسب معارف و علوم روز . چه عاملی باعث این میزان بی سوادی در جامعه ای مانند ایران شده بود، جامعه ایی که سعی داشت با تبلیغات دروغین و با تقلید از مظاهر تمدن غرب خود را یک جامعه مترقی بنمایاند، چگونه در لایه های پنهان اینچنین شرط اولیه پیشرفت را رها کرده بود؟ با نگاهی به نحوه تعلیم و تربیت طول در حداقل سه قرن گذشته آشکار می کند که چگونه در میان قرن 14 نیمی از جمعیت کشور ما بی سواد بودند.

برای آشنایی با عواملی که منجر به این میزان بی سوادی در کشور شد، با اشاره ایی کوتاه به نحوه اداره مدارس ازدوره صفویه خواهیم پرداخت.

مکتب خانه ها در عهد صفویه:

تاورنیه(گردشکر فرانسوی) در سفرنامه خود از روش نامطلوب و توام با خشونت تعلیم و تربیت در ایران عهد صفویه و از عشق فراوان ایرانیان به خصوص: کسبه و ارباب صنایع به فراگرفتن علوم سخن می گوید: از طفولیت آنها را به مکتب می فرستند و در هر محله، چندین مکتب خانه دایر و موجود است و در آنجا همهمه غریبی می کنند، تمام به اتفاق با صوت بلند درس خود را تکرار می نمایند و هر کدام ساکت بشوند، معلم چوبش می زند، اما اطفال خانواده های ثروتمند به این قسم مکاتب نمی روند، اولیای آنها معلمین خصوصی می آورند تا اطفالشان در خانه مشغول تحصیل شوند.

چوب زدن و تنبیه کردن اطفالی که به مکتب خانه می رفتند امری رایج و مرسوم بود به طوریکه در کتاب " انیس الناس" در باب " تعلیم و تربیت" یکی از موارد توصیه شده به والدین این بود که :" در تحصیل علم و هنر اگر معلمان او( منظور کودک) را برنجانند منع نکند، و شفقت پدری رها کند. چه طفل علم و ادب به رنجانیدن و ناخوشی آموزد نه به طبع خوش" در این شرایط درس خواندن و رسیدن به مدارج بالاتری از تحصیل نیازمند انگیزه ایی قوی و کوششی عظیم بود. و این خود بیانگر علاقه مفرط ایرانیان به فراگرفتن علوم است که کاری( یک گردشکر دیگرعهد صفوی) نیز در سفرنامه خود به آن اشاره کرده است.

وضع مدارس در اواخر زندیه و ایل عهد قاجاریه:

نویسنده رستم التواریخ وضع مدارس و مکاتب آن دوران را چنین توصیف می کند: در آن زمان این طالب حق هفده ساله بودم و در دبستان مشغول به درس خواندن بودم و از جانب رحمت پناه، معلم و نایب و خلیفه در مدرسه و مکتب بودم و تخفیفاً به قدر هفتاد نفر از امیرزادگان و وزیرزادگان و عالم زادگان و کدخدازادگان و حاجی زادگان... بنده وار و سرافکنده با خفض جناح و خوف و تشویش در تحت امر و نهیم بودند و با کمال وقوف متوجه درس و مشق ایشان بودم. مرحوم معلم، ده نفر از اهل مکتب را به جهت این طالب حق عمله گیر و دار و زدن و بستن مقرر داشت و این طالب حق، نظامی برپا نموده که هر کدام از اطفال که (از) بامداد درس خوانده و تا آخر روز روان ننموده باشند، در وقت خواندن اگر غلط بخوانند، غلطی ده چوب بر پای ایشان زده و اگر بد بنویسند  ده چوب به کف دستشان زده شود.

عطش آموزش...

ریشه کنی بی سوادی در کشور نیازمند عزم همگانی است و همه مردم و مسوولان برای تحقق این امر باید تلاش کنند.

کشوری با این همه شهرت و افتخار نباید حتی یک بیسواد هم داشته باشد. طبق تاکیدات مقام معظم رهبری، همه باید برای ریشه کنی بی سوادی تلاش کنند تا جهل و نادانی از مملکت اسلامی ما ریشه کن شود. برای ریشه کنی کامل بی سوادی همه کسانیکه می توانند در این امر خداپسندانه شرکت کنند، برای کمک نهضت سواد آموزی اقدام کنند.
باید افراد بی سواد نیز خود را به نهضت سوادآموزی معرفی کنند تا با یک همت و عزم همگانی، کشوری عاری از بی سواد داشته باشیم. کشوری که دارای انرژی هسته های و آخرین فناوری های علمی و پزشکی روز دنیا است، نباید حتی یک بی سواد هم داشته باشد.

سواد آموزی و آموزش عالی

- سالگرد «سواد آموزی» می‌باشد و مورد اهتمام امام راحل و معمار انقلاب اسلامی با عنوان «نهضت سواد آموزی» که از افتخارات فرهنگی انقلاب اسلامی می‌باشد توضیحاتی چند انشاءالله مفید خواهد بود.

2- در سال 57، نیمی از مردم ایران فاقد سواد بودند و بی‌سوادی در کشور بیداد می‌کرد، که موسس جمهوری اسلامی دستور «سواد آموزی» دادند و جامعه به حرکت آمد و اکنون که 36 سال از پیروزی انقلاب اسلامی می‌گذرد، جمعیت سوادآموزان از 52 درصد به 88 درصد رسیده‌اند و جمعیت 35 میلیونی به 77 میلیون ولی حدود «700/9 میلیون نفر» همچنان بی‌سوادند که برای جمهوری اسلامی ایران خسارت است و شرمندگی برای بی‌سوادان که همت نکردند و حمیت به خرج ندادند و به سمت خواندن و نوشن گام برنداشتند و باید کارهای خود را با «مهر و انگشت‌نگاری و غیره» انجام دهند.

3- موضوع دوم «آموزش عالی» می‌باشد که با همه رشد و توسعه و پیشرفت، به نقطه قبول نرسیده‌ایم، چه رسد به نقطه مطلوب، زیرا «میانگین آموزش 5/7 سال» می‌باشد نه دیپلم و بالاتر، که ارزش فرد و جامعه، پس از آموزش ابتدایی و متوسطه، معلومات عالی می‌باشد و فرموده‌اند:

توانا بود هر که دانا بود

بدانش دل پیر برنا بود

و سروده‌اند:

آن کس که بداند و بداند که بداند

اسب طلب از گنبد مینا بجهاند

سرمایه رشد دهنده و تعالی‌بخش و امتیازآور، جمعیت و جامعه و کشور دانشمند و هوشمند و اندیشمند می‌باشد. برتر از مساحت و سرمایه و تکنولوژی و نقاط استراتژیک، نیروی انسانی متخصص و متعهد می‌باشد که دارای عزم و ابتکار و تلاش جهادی است.

وضع مدارس در آغاز جنبش مشروطه:

کسروی در تاریخ مشروطیت نوشته است: در ایران مقارن نهضت آزادی خواهی دو نوع مدرسه وجود داشت یکی مدارس قدیمه که در غالب شهرها وجود داشت و دیگر مکتب هایی که جز طبقات ممتاز و توانگران کسی فرزند خود را برای درس خواندن به آنجا نمی فرستاد. در این مکاتب با اسلوبی غلط الفبا را می آموخته، سپس قرآن و گلستان (سعدی) ، به آنان آموزش داده می شد. رفتار آخوند مکتب دار با شاگردها بسیار زننده و نامطلوب بود. شاگردان روی دشکچه بر زمین پهلوی هم می نشستند و آخوند در جای بلندتر می نشست و به یکایک شاگردان درس می داد و درس پس می گرفت و کسانیکه وظیفه خود را انجام نمی دادند به دست و پای آنها چوب می زدند."

این وضع همچنان ادامه داشت تا اینکه میرزا حسن رشدیه با تحمل رنج و مرارت های بسیار اسلوب جدید تعلیم و تربیت را بنیان نهاد.

برای تکمیل و اتمام این بخش خاطرات یک دانش آموز آن دوران را در زیر می آوریم:

" ما روی زمین می نشستیم، زیر پای ما نمد کهنه ای بود که هر وقت به آن دست می زدیم خاک چندین ساله از آن به هوا می رفت... با شاگردها دورتادور دو زانو می نشستیم، چهارزانو نشستن، یا یک زانو را بالا گرفتن یا پا را در از کردن مخالف تربیت آن روز بود، پاهای ما خواب می رفت، درد می گرفت، ناراحت می شدیم ، رنج می بردیم ولی جرات نداشتیم که پای خود را دراز کنیم، یا لااقل چهارزانو بنشینیم . ایجاد خوف در شاگرد و گرفتن زهر چشم او، مبنای تعلیم و تربیت آن روز شناخته شده بود.

بین شاگرد و استاد از راه تفهیم و تحبیب کاری انجام نمی گرفت، آقا شیخ علی، معلم ما که یک چشمش هم ( بسته بود)  بود روی تشکچه بالای اطاق می نشست و یک ترکه بلندی پهلوی دستش بود که با آن " جور استاد به زمهر پدر" را عملاً به ما نشان می داد  مرا شبهای جمعه به بهانه ای و گاهی بدون هیچ دلیل می زدند که روزهای جمعه شیطنت نکنم."

تمام این موارد سبب می شد که کودکان از زیر بار تحصیل در چنین مدارس و مکتب خانه های خشنی بگریزند و یا والدین استطاعت مالی فرستادن کودکان را به مکتب نداشتند در نتیجه خیل عظیمی از کودکان در کوچه ها رها شده و در بیسوادی و نادانی پرورش می یافتند.

شمار فراوان بیسوادان در جامعه ایران اولین نتیجه از نتایج منفی بیشمار این روش تدریس بوده است . این خیل عظیم بیسوادان تاسیس مدارس ویژه بزرگسالان را الزامی می نمود. اولین مدارس ویژه بزرگسالان با عنوان اکابر برای آنانکه سن شان از رفتن به مدرسه گذشته بود تاسیس شد، صورت معمولی این نوع آموزش معمولاً به وسیله سخنرانی قرائت دیکته، انشا و مباحثه دست جمعی صورت می گرفت.

نهضت سوادآموزی ماندگار در کلام رهبر

برادران و خواهران نهضت سوادآموزی بدانند که در حال جهادند. به شهرها و روستاهای دورافتاده رفتن و درِ خانه‌ها را زدن و در مساجد کلاس تشکیل دادن و بدون چشمداشتِ احسنت و تشکری، علم و سواد را - که ارزنده‌ترین هدیه‌هاست - به مردم دادن، یک جهاد است. بیسوادی، برای همه‌ی جوامع انسانی یک لکه‌ی ننگ است؛ اما برای یک جامعه‌ی مسلمان انقلابی، در این دوران و عصر پُرزحمت که قدرتهای بزرگ از بیسوادی و ناآگاهی مردم استفاده میکنند، بیشتر مایه‌ی ننگ است. نمیخواهم به بیسوادان اهانت بکنم؛ اما بیسوادی واقعاً لکه‌ی ننگی است. خود بیسوادان و در کنار آنان باسوادان، تلاش کنند که این لکه‌ی ننگ را بشویند.

این حرکتی که در تابستان امسال شروع شد و شما عزیزان نهضت سوادآموزی، با پیشگامی دولت و رئیس‌جمهور محترممان، این کار را انجام دادید و پیشرفتهایی کردید، خیلی باارزش بود؛ اما نگذارید نیمه‌کاره بماند. وسط راه نمانید؛ تا آخر بروید.

آن وقتی که در دنیا خبری از علم و سواد و درس و مشق و نشانه‌های تعلیم و تعلم وجود نداشت، اسلام و قرآن ما با «اقرأ» شروع کرد و به قلم و نوشته سوگند خورد و اسیر جنگی را در مقابل یاد دادن چند کلمه آزاد کرد. این، متعلق به چهارده قرن پیش است. همان کارهای اسلام و نبىّ‌مکرم ما(صلّیاللَّه‌علیه‌واله‌وسلّم) موجب شد که جامعه‌ی امّىِ عرب (امّی، یعنی بیسواد؛ «هوالّذی بعث فیالامّیّین»(1)) در زمانی که اروپای امروز هیچ خبری از علم و دانش نداشتند، دارنده‌ی بزرگترین دانشگاهها و بزرگترین دانشمندان و فارابیها و ابن‌سیناها و محمّدبن زکریاها و ابوریحان‌ها و دیگران و دیگران شود. یعنی در صدر اسلام، مبارزه‌ی با بیسوادی و تحریص و تحریض به علم و دانش، جامعه‌ی اسلامی را حدود هفت، هشت قرن از همه‌ی دنیای متمدنِ آن روز جلوتر برد. البته بعد ما رجعت کردیم، مسلمانان تنبلی کردند و کار ما به این‌جا رسید؛ ولی حالا میتوانیم دوباره شروع کنیم. دوباره انقلاب شد، دوباره اسلام سر کار آمد و حالا دیگر بیسوادی معنی ندارد.

رهبری ودغدغه سواد آموزی

کشوری با این همه شهرت و افتخار نباید حتی یک بیسواد هم داشته باشد. طبق تاکیدات مقام معظم رهبری، همه باید برای ریشه کنی بی سوادی تلاش کنند تا جهل و نادانی از مملکت اسلامی ما ریشه کن شود. برای ریشه کنی کامل بی سوادی همه کسانیکه می توانند در این امر خداپسندانه شرکت کنند، 

مقام معظم رهبری