نقش و جایگاه معلم درایجاد وتقویت فرهنگ اسلامی در مدارس

یک معلم خوب ، در هر حال و در همه جا با یک اندیشه زندگی می کند و آن ، کسب بالاترین کیفیت آموزشی توسط هر دانش آموز است و در این بین ارزشیابی واقعاً‌ حیاتی ترین کار هر معلم است و چیزی است که می تواند تاثیری کلیدی بر نحوه بهبود و پیشرفت دانش آموزان داشته باشد . مهمترین اصل همخوانی آموزش و تربیت جهت تحقق نقش واقعی معلم در مدارس جلوه گری می کند و این امر تربیت در فرهنگ اسلامی علاوه بر مفهوم پرورش ، شامل تزکیه و پرورش معنوی نیز می شود . پرورش ، عهده دار تحقق توانایی های لازم در متربی برای اداره حیات فردی و اجتماعی خویش است ، ولی تربیت در عین مشتمل بودن بر همه این مفاهیم ، عهده دار حیات ملکوتی انسان نیز هست .
وقتی تربیت را این گونه معنا کنیم وسعت زیادی پیدامی کند و مستلزم دقت و هماهنگی مربی با متربی در سطح آموزش و یادگیری است . اینکه معلم با توجه به نقش و جایگاه ممتازش در جامعه چگونه و به چه شکلی در صدد تقویت فرهنگ اسلامی در مدارس بر می آید و امید به آینده ای روشن خواهد داشت .
به طور کلی واژه آموزش و پرورش در طیف گسترده ای از مفاهیم ، روش ها و اصول از بالاترین سطح نظام آموزشی و پرورشی و  تعامل بین یک متربی ، متعلم و مربی ومعلم رخ می دهد .

طرح مساله
دانش و مهارت معلمی را از چند جنبه می توان بررسی و تحلیل کرد و ما بر اساس تعیین موضوع نقش و جایگاه معلم در ایجاد وتقویت فرهنگ اسلامی در مدارس صرفاً جنبه تربیت دینی مطابق با فرهنگ اسلامی را مد نظر داشته چرا که این موضوع یکی از مهمترین رسالت ها و مسئولیت های معلمین در عرصه حیات آموزشی شان تلقی می گردد . پرواضح است که معلمین به عنوان متولیان امر تعلیم و تربیت باید خود از ارزش ها و هنجارها پیروی کنند و از سجایای اخلاقی برخوردار باشند . اهمیت این شاخص از آن بابت است که معلمین بسیجی ، با اصول و ارزش های فرهنگ اسلامی سروکار داشته و بایستی خود عامل به آنها باشد در سوره لقمان آیه 13 آمده است :
و اذ قال لقمن لابنه و هو یعظم یبنی لا تشرک بالله ان الشرک لظلم عظیم .
لقمان با تلطف و زبان خوش ، با پندو اندرز و با استدلال پسر خود را تربیت کرد و معلم باید این چنین به تربیت دانش آموزان خود همت بگمارد .

اهداف و دلایل انجام تحقیق
در بررسی هر موضوع تحقیق الزاماً محقق به دنبال اهدافی خاص پیرامون موضوع اصلی و یافتن راه های مناسب در جمع بندی از آن مطالب بوده است . ما نیز هدفهایی را که مطابق موضوع قابل بررسی و اجرا باشد و بتواند چشم اندازی روشن از آینده در جهت تحقق آموزش فرهنگی و دینی در نظام آموزش و پرورش باشد دنبال می کنیم .
مهمترین اهداف تحقیق حاضر عبارتند از :
1- اهمیت نقش و جایگاه معلم در نزد خداوند و جامعه
2- شناسایی راه های تقویت فرهنگ دینی و اسلامی در مدارس
3- شناخت نقش معلم در تبیین مسائل اسلامی و فرهنگی نزد دانش آموزان
4- تحکیم تفکر آموزشی و بسیجی معلمین و دانش آموزان مدارس

روش تحقیق و گردآوری اطلاعات
پژوهش علمی به سهم خود ، اهمیت فردی و اجتماعی قابل توجهی دارد . براین اساس در روش تحقیق کتابخانه ای ( اسنادی) جهت تهیه منابع شامل ( کتاب ومقالات) و طرح سوالاتی در خصوص موضوع اصلی و گردآوری اطلاعات محقق در صدد یافتن پاسخ های مناسب بوده است .
طرح سوالات ویژه :
برای شروع هر تحقیقی حقیقتا با توجه به موضوع تحقیق اهدافی مد نظر است و بر اساس و موضوع سئوالاتی در ذهن محققق شکل می گیرد برای تحقیق حاضر نیز سئوالاتی به شرح زیر می باشد .
1-    نقش تعلیم وتربیت در آموزش و پرورش  در افزایش فرهنگ اسلامی مدارس چیست ؟
2-    اساسا فرهنگ فردی معلم چه نقشی در ایجاد و تقویت فرهنگ اسلامی در مدارس دارد ؟
3-    در جایگاه تعلیم و تربیت چه ارتباطی بین ویژگیهای اخلاقی و اثر بخشی معلم در تقویت فرهنگ اسلامی مدارس دارد؟
4-    راه های تناسب و سازگاری معلمان و دانش آموزان در تحقق فرهنگ اسلامی چیست ؟
 فصل دوم :
سیر تکامل حیات اجتماعی انسان :
نظری اجمالی بر سیر تکامل اجتماعی ، ما را کمک خواهد کرد که آموزش هر عصری را در ارتباط با سایر عوامل و نیازهای هر دوره ، به درستی ارزیابی کنیم . بر اساس منابعی که در دسترس است پیدایش انسانهای ابتدایی در حدود یک میلیون سال قبل اتفاق افتاده است . انسانهای خشن گرسنه و سرگردان دوره پارینه سنگی ، از بام تا شام در جستجوی خوراک بودند و با گوشت جانوران شکار شده و یا میوه و ریشه گیاهان ، رفع نیاز می کردند و هنگام شب که  وسیله پیدا کردن غذا مشکل می شد ، در پناه تخته سنگها و شکاف کوهها و لا به لای درختها ، به خواب می رفتند . انسانهای اولیه در مبارزه با قهر طبیعت و حیوانات وحشی ناتوان بودند ، ولی آنچه که باعث شد ، در روی زمین باقی بمانند ، زندگی دسته جمعی آنها بود .
همچنین ویژگی های خاص انسانها که بصورت اشتراکی ابتدایی زندگی می کرده اند ، و از نوعی تولید اقتصاد جمعی بهره می گرفته است . جماعتهای اشتراکی به تدریج از شکل گروه های اولیه نامنظم ، به جامعه طایفه ای یا خانوادگی تبدیل شدند . در اثر گسترش تمدن وتوسعه اجتماعات ، زندگی جمعی موجب شد که انسانها جهت رفع نیازهای خوددست به دست هم دهند و با همیاری یکدیگر در مسیر رسیدن به خواسته های مشترک کوشش نمایند .

اهمیت تاریخ آموزش و پرورش
تعیین گستره تاریخ کار آسانی نیست .و آنچه که مسلم است ، هر جامعه ای در هر دوره ای از حیات اجتماعی خود و متناسب با نیازمندیهای آن دوره ، از انسانهایی که عضو آن جامعه هستند ، مطالبات معینی دارد ، با این همه ، هر گاه به تاریخ آموزش و پرورش بسنده کنیم می توانیم هم صدا و با « و. و . بریکمن » میان دو نوع تعریف گسترده یا قلمرو آن ، یک تعریف محدود و دیگری تعریف وسیع ، تفاوت قائل شویم.
تعریف نخست تنها به برخی صورتهای نهادی ( مانند مدرسه ابتدایی و متوسطه ودانشگاه ) یادگیری فنون یا انتقال دانش ها مربوط است و تعریف دوم همه انواع رسمی و غیر رسمی تاثیر بر روی افراد یا گروه ها را شامل می شود و علاوه بر مدرسه به خانواده و کلیسا و رسانه های گروهی و باشگاه جوانان و مانند اینها توجه دارد . به علاوه همه پیامدهای فرایند رشد آدمی در جامعه از قبیل عقاید ( ایدئولوژی) و مدیریت امور مالی و سازمان و روش ها و محتوای آموزش و آثار عمل تربیتی و مانند اینها را لحاظ می کند . فراتر از این مقولات ، تاریخ آموزش و پرورش می تواند به همه کشورها و همه دوره ها و از جمله دوره کنونی گسترش یابد . (آنتوان لئون ، 1380 : صص 29-30 )

اهداف کلی آموزش و پرورش در جمهوری اسلامی ایران :
کمال انسان در نظام تعلیم وتربیت اسلامی رسیدن به قرب الهی است . این هدف غایی به اهداف زیر تقسیم می شود :

الف : اهداف اعتقادی
1- ایجاد زمینه لازم برای خودشناسی و خداشناسی وتقویت روحیه حقیقت جویی
2- تقویت ایمان و اعتقاد به مبانی اسلام و بسط بینش الهی بر اساس قرآن کریم و سنت پیامبر (ص) و ائمه معصومین (ع) با مراعات اصول 12 و 13 قانون اساسی در مورد پیروان مذاهب اسلامی و اقلیتهای دینی .
3- پرورش روحیه پذیرش حاکمیت مطلق خداوند بر جهان وانسان و اعمال این حاکمیت در جامعه بر اساس اصل ولایت فقیه .
ب: اهداف اخلاقی
1- تزکیه و تهذیب نفس و رشد فضائل و مکارم اخلاقی بر اساس ایمان به خدا و تقوای اسلامی
2- پرورش روحیه تعبد الهی و التزام عملی به احکام و آداب اسلامی
3- پرورش روحیه اعتماد به نفس و استقلال شخصیت
4- تقویت احساس کرامت اخلاقی و برانگیختن عزت نفس
5- پرورش متعادل عواطف انسانی و همزیستی مسالمت آمیز
6- پرورش روحیه نظم و انضباط
7- پرورش روحیه مبارزه با بیکارگی ، بطالت و مشاغل کاذب
پ : اهداف علمی آموزشی
1- تقویت روحیه تحقیق ، تفکر و تعقل ، بررسی و تعمق ، نقد وابتکار
2- پرورش روحیه تعلیم و تعلم وتربیت مستمر
3- شناخت ، پرورش و هدایت استعدادهای افراد در جهت اعتلای فرد و جامعه
4- شناخت اسرار جهان آفرینش و قوانین طبیعت به عنوان آیات الهی به منظور پیشبرد دانش و معرفت و تجارب بشری
5- ترویج زبان و خط فارسی به عنوان زبان وخط رسمی مشترک مردم ایران و آموزش زبان عربی به منظور آشنایی با قرآن و معارف اسلامی
6- توسعه علوم و فنون ومهارتهای مورد نیاز فرد و جامعه
7-  پرورش روحیه کتابخوانی و مطالعه
8- پرورش روحیه مشارکت وهمکاری در فعالیت های گروهی
ت : اهداف فرهنگی هنری
1- شناخت ، پرورش و هدایت ذوق واستعدادهای مختلف هنری و زیبایی شناسی.
2- شناخت زیبایی های جهان آفرینش به عنوان مظاهر جمال الهی .
3- شناخت هنر اسلامی و هنرهای ملی و جهانی مناسب
4- پرورش روحیه حفظ میراث فرهنگی هنری و تاریخی
5- شناخت ادب فارسی به عنوان جلوه گاه ذوق هنر و مظهر وحدت ملی و اجتماعی کشور
6- شناخت فرهنگ و آداب و سنن مطلوب جامعه اسلامی ایران
7- تقویت روحیه احتراز از رسوم منحط و خرافی .
8- شناخت تاریخ و فرهنگ و تمدن اسلام ، ایران و جهان با تاکید بر فرهنگ معاصر

ث : اهداف اجتماعی
1- پرورش روحیه پاسداری از قداست و روابط خانواده بر پایه حقوق و اخلاق اسلامی
2- پرورش روحیه تحقق بخشیدن به قسط اسلامی و پاسداری از آن
3- پرورش روحیه برادری و تعاون اسلامی و همبستگی ملی و فرهنگی و تقویت آن
4- پرورش روحیه امر به معروف و نهی از منکر به عنوان وظیفه ای همگانی
5- پرورش روحیه احترام به قانون و التزام به رعایت آن
6- پرورش روحیه نظم در روابط فردی واجتماعی
7- پرورش روحیه مسئولیت پذیری و مشارکت در فعالیت های دینی ، فرهنگی و اجتماعی
8- تقویت روحیه تولی و تبری
9- تقویت روحیه گذشت ، فداکاری و ایثار در روابط اجتماعی
10- پرورش سعه صدر و تحمل آرای دیگران در برخورد اندیشه ها
11- پرورش روحیه احترام به شخصیت افرادو مراعات حقوق مادی و معنوی آنان
12- پرورش روحیه مقاومت در برابر تبلیغات سوء
ج : اهداف زیستی
1- تامین سلامت جسمی و بهداشت روانی با فراهم ساختن شرایط مناسب
2- تقویت روحیه رعایت بهداشت عمومی و حفظ محیط زیست
3- پرورش روحیه توجه به تربیت بدنی به عنوان زمینه ای برای رشد معنوی انسان

چ : اهداف سیاسی
1- ارتقای بینش سیاسی بر اساس اصل ولایت فقیه در زمینه های مختلف جهت مشارکت آگاهانه در سرنوشت سیاسی کشور
2- پرورش روحیه اتحاد اسلامی بین مسلمانان و حمایت از حق طلبان ، عدالتخواهان ، مظلومان و مستضعفان جهان و تقویت روحیه مبارزه با مستکبران ، استثمارگران و ستمکاران بر اساس ارزشهای اسلامی .
3- پرورش روحیه پاسداری از استقلال همه جانبه کشور و نفی هر گونه ستمگری و ستم کشی و سلطه گری و سلطه پذیری .
4- پرورش روحیه سلحشوری به منظور حفظ کیان اسلام و تقویت بنیه دفاعی کشور .
5- تقویت بینش سیاسی نسبت به مسائل ایران و جهان ، بخصوص ممالک اسلامی و ملل محروم
6- شناخت ترفندهای استعمار و استکبار جهانی و ضرورت مبارزه با آن
ح : اهداف اقتصادی
1- توجه به اهمیت رشد اقتصادی به عنوان وسیله ای برای رسیدن به رشد توسعه اجتماعی
2- شناخت ارزش و قداست کار و معاش حلال
3- مهارت بخشی و ایجاد آمادگی و علاقه جهت اشتغال مولد در بخشهای کشاورزی ، صنعت و خدمات
4- ایجاد روحیه ساده زیستی ، قناعت و پرهیز از هر گونه اسراف و مصرف زدگی و تجمل گرایی
5- پرورش روحیه انفاق و دستگیری از محرومان
6- تقویت روحیه عمل به احکام اقتصادی اسلام
7- شناخت حرف و مشاغل مولد جهت افزایش درآمد ملی ، رفع بیکاری و وابستگی اقتصادی
8- تقویت روحیه مبارزه با بهره کشی اقتصادی و مشاغل خلاف مصالح جامعه اسلامی
9- شناخت منابع اقتصادی کشور و شیوه های صحیح استفاده از آنها و پرورش روحیه حراست از اموال عمومی و ثروت ملی ( مصطفی عسگریان ، 1385 : صص 121-125)

ارزش و مقام معلم
در وصف عالی ترین نوع کرامت پروردگار همان بس که خداوند از آن جهت به وصف (اکرمیت ) ونامحدود بودن کرامتش ، توصیف شد که علم و دانش را به بشر ارزانی داشته است .
پیامبر اکرم (ص) مسلمانان را به دانش پژوهی و اندیشیدن و کسب مهارت و تخصص فرا خواند تا بر قدر ومنزلت آنان بیفزاید و قرآن مجید نیز در تشویق به ایمان و دانش اندوزی فرموده است :
خداوند مقام آن گروه از شما که ایمان آورده باشندو کسانی که به آنهادانش عطا گردیده رفیع می گرداند . ( سالم الصفار ، 1385 : ص 75)
بدون تردیددر قرآن معلمی جلوه ای از قدرت لایزال الهی است . نخستین آیات قرآن که بر قلب مبارک پیغمبر اکرم (ص) نازل شد :
« اقرا باسم ربک الذی خلق ، خلق الانسان من علق ، اقراء و ربک الاکرم ، الذی علم بالقلم ، علم الانسان مالم یعلم » ( قرآن مجید ،سوره علق : آیه 1)
« بخوان به نام پروردگارت که جهانیان را آفرید . انسان را از خون بسته سرشت ، بخوان و پروردگارت کریمترین است همان که آموخت با قلم ،‌آموخت به انسان آنچه را که نمی دانست »
آموزش و پرورش سنگ بنای آینده کشور است و شغل معلمی شریف و با عظمت است . امروزه کیفیت معلم به عنوان یکی از عوامل تعیین کننده کیفیت آموزش و پرورش قلمداد می شود . از مهمترین اهداف نظام آموزشی در هر جامعه ای حفظ عناصر و ارزش های اسلامی و فرهنگی است و این امر بدون تردید با تلاش معلمان محقق
می گردد .
فصل سوم
نقش تعلیم و تربیت در آموزش و پرورش در افزایش فرهنگ اسلامی مدارس چیست؟
تعلیم وتربیت یعنی آماده کردن فرد برای زندگی در اجتماع معین و آشنا ساختن وی به آداب و رسوم و عقاید و افکار خاص است .
یقیناً در بحث از آموزش و پرورش زمانی که از تعلیم وتربیت سخنی به میان می آید فلسفه تربیت و مبانی تربیت تفکیک و جدا خواهد شد ، چرا که فلسفه تربیت نه تنها وسیع تر از فلسفه سیاسی و اقتصادی ، اجتماعی و دینی است ، بلکه مجموعه و خلاصه آنهاست .
تربیت عبارت از رفع موانع و ایجاد مقتضیات و شرایط لازم برای اینکه استعدادهای انسان در جهت کمال مطلق شکوفا شود ( مصطفی دلشاد تهرانی ، 1380 :ص 22)
به نظر می رسد که برای ارتقای منزلت اجتماعی معلمان یک راه اساسی و چندین راه فرعی وجوددارد . بدون شک راه اصلی توجه و اهمیت دادن به مسئله منابع انسان و اولویت دادن به مفهوم سرمایه انسانی و سرمایه گذاری در تعلیم وتربیت است . سرمایه انسانی یک مفهوم کاملاً اقتصادی است . در حقیقت خصوصیات کیفی انسان نوعی
« سرمایه » است . زیرا این خصوصیات در پرتو آموزش ، توانائی های انسان را توسعه می بخشد و می تواند به صورت منبع درآمدهای بیشتر ، و یا رضایت خاطر فراوان تر در آینده در آید . چنین سرمایه ای « انسانی » است ، چرا که جزئی از اجزاء انسان را تشکیل می دهد ، با وی رشد می کند و با او از میان می رود . سرمایه انسانی به صورت کنونی در تاریخ اقتصادی ناشناخته مانده ، زیرا در تقسیم بندی سه گانه عوامل تولید ، جائی برای سرمایه انسانی در نظر گرفته نشده است ( مصطفی عمادزاده ، 1382 : ص 39)
به طور کلی سرمایه انسانی به کیفیت انسان ها و کیفیت توانایی های فردی می پردازد . بدون تردید ، در صورتی که به منابع انسانی اهمیت داده شود و سرمایه گذاری در تعلیم و تربیت در میان سایر گزینه های سرمایه گذاری اولویت یابد . سیاست های کلان کشور تغییر می یابد ، نتایج کار معلمان برای جامعه توجیه می شود ، حساسیت نقش معلم در توسعه کشور و فن آوری به درستی تبیین می گردد ، فقر و محرومیت از زندگی معلمان دورمی شود ، شیوه های جذب و تربیت معلم اصلاح می شود ، مدیریت آموزش و پرورش بهبود می یابد و در نتیجه ، منزلت اجتماعی معلمان ارتقاء می یابد . بدون تردید در فرایندتعلیم و تربیت بر اساس تقویت فرهنگ اسلامی ، برقراری رابطه انسانی با دانش آموزان و حفظ و تامین عزت نفس و احساس خود ارزشمندی آنان است . این امر استمرار فرهنگ اسلامی را در وجود دانش آموزان درونی می سازد و رفتارهای آنها مطابق با هنجارهای جامعه بروز و ظهور می یابد.
اساساً فرهنگ فردی معلم چه نقشی در ایجاد و تقویت فرهنگ اسلامی در مدارس دارد؟
معلم نباید فراموش کند ، که او کارگزاری است روحانی و ملزم به زندگی با نقش خود ، علاقمند به تمام اشیاء پیرامونی خود که الهام بخش راهنمایی هستند . محیط و پیرامون معلم می تواند مکمل فرهنگ فردی او باشد . معلم آگاه که به تدریس خود فکر می کند ، همیشه باید در فکر باروری کلاس درس خود باشد . از این راه است که او می تواند ، موقعیت کاری خود را استحکام بخشد . تکمیل معلومات معلم بستگی به مطالعه او و استفاده او از کتب و منابع علمی مختلف خواه در زمینه و خواه در حاشیه مواد تدریس دارد .
ولی اغلب داشتن یک کتابخانه شخصی برای هر معلمی امکان پذیر نیست . رفع این مشکل می تواند ، در شهرستانها بوسیله کتابخانه های دولتی ،  در شهرستان های فاقد این امکان عمومی با خودیاری معلم به وسیله آموزش و پرورش متبوع و مدرسه مربوط مرتفع گردد .
کتابخوانی و غنی ساختن فرهنگ برای دانش آموزان الزامی است . در این مورد معلم می تواند با راهنمایی خود ، متعلّمان را به خرید کتابهای مفید تشویق کرده و با خرید چند کتاب به طور دسته جمعی ، در سال چندین کتاب در کلاس خوانده شود .
حرفه مدرسی در تدریس به دیگران خلاصه نمی شود ، بلکه یک معلم باید علاقه به خود آموزی نیز داشته باشد . از این راه او کمبودهای خود را جبران می کند . به علاوه محشور شدن با سایرین بخصوص در رده آموزگاری دبستان و دبیرستان ، در شهرهای دورافتاده . موجبات خودسازی او را فراهم می سازد . چه ارتباط داشتن با دانش آموزان و اولیای آنها خود مطالعه رفتاری و اجتماعی محیط کاری و زندگی هر فرد است .
هدف از نکات و توصیه هایی که شرح آنها در این قسمت بیان شد به وجود آوردن آموزگاران آموزش دیده ای که آموزش خود را در جهت حفظ ارزشهای تحصیلی و دینی و فرهنگی دانش آموزان در راستای اهداف نظام آموزش و پرورش محقق سازند . رعایت رفتار اجتماعی نیکو از طرف معلم و تاکید بر نقش معنوی معلمان بسیار حائز اهمیت است . از میان تمام جنبه های کاری یک آموزگار مدرسه آمده است : رفتار اجتماعی نیکو را تحسین کنید . هر چند ، چنین رفتاری هر آموزگار و دانش آموزی را تحت تاثیر قرار می دهد ، اما اغلب مواقع این مشاور راهنما است که بر اطوارها و رفتارهای کلی نظارت دارد . در آنها روحیه تیمی ایجاد کنید و این احساس را در آنها القا نمایید که ما دارای بهترین کلاس هستیم . ( سالی بروان و دیگران مترجم : سعید خاکسار ، 1383 ؛ ص 127 )
بدین طریق محیط کلاس از دیواری چند متشکل نیست بلکه ساحت مقدسی است که در و دیوارش محدوده ای است از راهنمایی های روحانی ، اخلاقی و اجتماعی . خصوصیات کلاس قدرتی را ساطع می کند که نقش و وظیفه معلم در درون آن نمی تواند ناشناخته باشد . ( مصطفی عسکریان ، 1385 ؛ ص 52 )
رسالت و مسئولیت های معلم در تقابل فرهنگ بسیجی و فرهنگ اسلامی
فرهنگ و تفکر بسیجی ، پدیده مقدسی است که در نهاد مقدس بسیج و در مسیر تکوین آن در دوران انقلاب اسلامی ، جنگ تحمیلی و دوران سازندگی و بعد از آن شکل گرفته است . معلمین بسیجی مجموعه ای متشکل از افرادی فرهیخته ، متخصص و متعهد هستند که از تجربه کافی در آموزش و پرورش برخوردارند . طبیعی است که از این جمع فرهیخته و توانمند انتظارات زیادی وجود داشته باشد . از جمله :
1- مقابله با تهاجم فرهنگی :
در ابتدای پیروزی انقلاب ، دشمن با این تحلیل که گردانندگان انقلاب به دلیل عدم برخوداری از تجربه لازم برای مدیریت کشور ، قادر به اداره جامعه نخواهند بود و الزاماً به عناصر شناخته شده و عمدتاً تربیت شده در غرب روی خواهند آورد ، دل به عناصر دست پرورده خوش کرده بودند . با کوتاه شدن دست عناصر وابسته به شرق و غرب از مدیریت انقلاب ، دشمنان همچون مار زخم خورده ای ، تهاجم نظامی را در مرزها آغاز کردند ، شکست تهاجم نظامی دشمن به بهای شهادت بسیاری از کارآمدترین نیروهای انقلاب بدست آمد . یاس دشمن از تهاجم فرهنگی با بروز آثار شکست تهاجم نظامی شکل گرفت . امروز بحث تهاجم فرهنگی که به تعبیر حضرت آیت الله خامنه ای به شبیه خون فرهنگی و در کلامی دیگر به ناتوی فرهنگی تبدیل شده است . ( محمد باقر حبی ، 1387 : ص 92)
2- تحقق جنبش نرم افزاری :
یکی از مهمترین رسالت ها و مسئولیت های معلمین بسیجی تلاش در جهت تحقق جنبش نرم افزاری است . عنصر محوری و هسته اصلی جنبش نرم افزاری ، تولید دانش است . مقام معظم رهبری ( مدظله العالی) تولید علم و نو آوری های علمی را هدف اصلی ایجاد جنبش نرم افزاری می خوانند و می فرمایند « در علم و تحقیق به ترجمه
و فراگیری اکتفا نکنید و در مراکز علمی ، تولید دانش را هدف اساسی خود قرار
دهید »
3- تحقق اهداف سند چشم انداز توسعه
در سند چشم انداز توسعه ، به ویژه در قانون برنامه چهارم توسعه مدیریت دانایی محور به عنوان راهبرد اساسی مورد تاکید قرار گرفته احراز مقام اول در منطقه پیش بینی شده است . تحقق این مهم در گرو تلاش و کوشش وافر همه اقشار جامعه به خصوص نظام آموزشی است و در این میان باید بر نقش معلمان و مربیان به خصوص معلمین بسیجی تاکید فراوان کرد . در سند چشم انداز توسعه بیست ساله ، کشور با ادبیات زیر تعریف شده است . توسعه یافته ، متناسب با مقتضیان فرهنگی ، جغرافیایی و تاریخی خود و متکی بر اصول اخلاقی و ارزش های اسلامی ، ملی و انقلابی ، با تاکید بر : مردم سالاری دینی ،‌ عدالت اجتماعی ، آزادی های مشروع ، حفظ کرامت و حقوق انسان ها و بهره مند از امنیت اجتماعی و قضایی ، برخوردار از دانش پیشرفته ، توانا در تولید علم و فناوری ، متکی بر سهم برتر منابع انسانی و سرمایه اجتماعی در تولید ملی ، برخوردار از سلامت ، رفاه ، امنیت قضایی ، فعال و مسئولیت پذیر ، ایثارگر ، رضایت مند ، برخوردار از وجدان کاری و .... ( محمد باقر حبی ، 1387 : ص 105)
4- تحول گرایی در آموزش و پرورش
فرهنگ هر جامعه بستر گسترده ای برای تحول و تکوین نظام های گوناگون آن جامعه به حساب می آید . تحول های فرهنگی روندهای نوین اجتماعی را به همراه می آورد که این به نوبه خود انتظارها و چشمداشت های متفاوتی را در مردم جامعه ایجاد می کند . تحول یک حرکت ریشه ای است و فرهنگیان می توانند این حرکت و تحول را بر اساس تعلیم و تربیت و اصول علمی تعیین شده با انگیزه کافی آنرا به سرمنزل مقصود برسانند .
مدرسه از مهمترین محیط های آموزشی و پرورشی و به تعبیر عام تر تعلیم و تربیت است . از این رو معلمین بسیجی باید به ساختار ، مقررات ، سلسله مراتب و تقسیم مسئولیت ها و نقش هایی که به طور مستقیم و صریح و غیر مستقیم به آنها محول می شود ، توجه نمایند . اساساً نظام آموزش و پرورش دارای ویژگی هایی است که   انتظارات گسترده ای را ایجاد می کند . لذا شناخت محیط و ساختار ، سازمان ، قوانین و مقررات ، فضای فرهنگی ، روابط انسانی و سایر عوامل موثر در این میدان عظیم تربیتی و آموزشی الزامی است .
 
فصل چهارم
در جایگاه تعلیم و تربیت چه ارتباطی بین ویژگی های اخلاقی و اثربخشی معلم در تقویت فرهنگ اسلامی مدارس دارد ؟
بدون شک معلم برای رسیدن به مقام والای معنوی و اخلاقی خویش باید رفتارش بر طبق موازین علمی و اخلاقی وی باشد . شرایط و صلاحیت هایی که فرد معلم به نحو احسن در خود نگه داشته و سرمایه های علمی و اندوخته های خویش را به نحو شایسته به دیگران ارائه دهد . اصولاً برای یک معلم به طور کلی ویژگی هایی مدنظر است تا بوسیله آن شایستگی احراز مقام تعلیم و تربیت را به نمایش بگذارد . ما برحسب انتخاب موضوع ویژگی های مرتبط با ویژگی معنوی و اخلاقی معلم و ویژگی روان شناختی و خصوصاً ویژگی های حرفه ای و تخصصی معلم را یادآور می شویم .
الف) ویژگی های معنوی و اخلاقی
به طور کلی معلم باید در زمینه اخلاص که مهمترین عامل برای معلمی که می خواهد کارش برای جامعه مفید و پربرکت باشد ، داشته باشد . اخلاص آن است که برای خدا انجام شود و مدرسه و کلاس و گفتار و کردارش همه و همه رنگ خدایی داشته باشد و در این حالت کلاس او علاوه بر اینکه مکتب و مسجد است ، کارش بهترین کارها و افضل عبادات در اسلام است . به فرموده قرآن شریف :
« صبغه الله و من احسن من الله صبغه و نحن له عبدون » ( قرآن مجید ، سوره بقره : آیه 138 )
اما عامل دیگر ایمان به خداوند در محیط آموزشی انگیزش و پیگیری وجدیّت در کار را زیاد می کند . ایمان باید در دل و جان رسوخ کرده و یقین به لطف پروردگار را همراه داشته باشد .
برای ایمان قلبی از سوی علمای علم اخلاق سه درجه ذکر شده است :
1- علم الیقین : در این مرتبه از ایمان قلبی ، شخص دورنمایی از مبداء و معاد را می بیند و ایمان در دلش رسوخ کرده است .
2- عین الیقین : در مرتبه قبلی ، فرد تنها از دور دستی بر آتش داشت ولی اینک در کنار آتش است و گرمای آن را حس می کند . این بدان معنی است که شخص توانسته است صفات رذیله را از میان بردارد و خود را ملبس به صفات انسانیت نماید .
به دیگر سخن ، ملکه تقوی و عدالت برای او حاصل شده است و در این مرحله نور خداوند در دل او تابیده می شود .
3- حق الیقین : سومین و عالی ترین مرتبه را حق الیقین نامیده اند و در چنین مرحله ای است که خانه دل ، صاحبخانه را می یابد و آدمی در خود آتش واقع می شود . اینکه گفته می شود : قلب المومن عرض الله منظور همین مومن است ، یعنی کسی که در مرتبه ای از ایمان واقع شده است که خداوند تبارک و تعالی خانه خود را درون قلب او قرار داده است .
در اینجا به سوال قابل طرح است که ایمان قلبی چگونه حاصل می شود
دستیابی به ایمان قلبی در گروه سه عامل است :
اول تقلید به ظواهر شرع است . مقید بودن به ظاهر شرع و دین ، و اهمیت دادن به واجبات ، خصوصاً نماز که عامل بازدارنده از فحشا و منکرات است . معلم باید در مقابل اوامر شرع مطیع باشد و به آنها اهمیت دهد .
دوم اجتناب از گناه است . یعنی دوری جستن از تمام منهیاتی که در شرع آمده است . گناه آتشی است که ایمان را هر چند رسوخ کرده در قلب باشد از ریشه می سوزاند و قساوت قلب در پی دارد ، بنابراین باید شدیداً از آن پرهیز کرد .
سوم به جای آوردن مستحبات است . معلمین باید مستحبات دینی را تا اندازه ای که کار و زندگی ایشان فدا نشود برپا دارند . در این ارتباط اهتمام در خدمت به خلق خدا که والاترین مستحبات است ، جایگاه ویژه ای دارد .
از ویژگی دیگر عامل رافت و مهربانی است که معلم باید بیش از همه چیز رئوف و مهربان باشد . صفت مهربانی برای مسلمانان یک فضیلت است ، چرا که در قرآن شریف صفت مومن را همین رافت و مهربانی بیان نموده است .
در صفات خداوند ، صفتی بالاتر و بهتر و نورانی تر از رافت نداریم ، لذا در قرآن شریف اول صفتی که برای پروردگار آورده شده است و یکصد و چهارده مرتبه نیز تکرار گردیده است همین صفت است .
از ویژگی دیگر مراعات آداب و رسوم اجتماعی است . معلم باید مراعات آداب و رسوم اجتماعی را بنماید چرا که بسیاری از سعادتهای اجتماعی مرهون ادب و مراعات آداب و رسوم اجتماعی است و در زندگی رمزی است برای توفیقات . یک معلم تا خود مودب نباشد قادر نخواهد بود شاگردانی مودب تحویل جامعه بنماید .
ب) ویژگی های روان شناختی
بدیهی است که انسان های فرهنگی در سطوح عالی برای اخذ تصمیم نیازمند آگاهی ، دانش و فهم صحیح از اصول و مبانی فرهنگی می باشند تا بتوانند در سازمان و فعالیت های فرهنگی زمینه و سازو کارهای تحقق آنها را فراهم آورند و بر اساس آن تصمیم بگیرند . صفات و ویژگی های روانشناختی در سه عنوان کلی شامل :
- ویژگی های شناختی
آموزش و کار معلمی ، به لحاظ ماهیت پیچیده و وسیع آن ، نوعی خاص از طرز تفکر و تجربه و قوای ذهنی و همچنین گونه ویژه ای از شناخت و معرفت را لازم دارد . از جمله :
- مکتب محوری و ولایت مداری
- شناخت فرهنگ دینی ، ملی و سازمان
- دشمن شناسی
- جامع نگری و آینده نگری
- اعتقاد به کارآمدی فرهنگ اسلامی و ...
- ویژگی های عواطفی
- احساس تعلق به فرهنگ اسلامی و انقلابی
- انگیزه و روحیه خدمت رسانی
- همدلی و همزبانی
- خوشبین و مثبت نگری و ....
- ویژگی های رفتاری
رفتار معلمین انعکاس تمایلات و اندیشه های آنان و محل قضاوت و ارزیابی دیگران است . ویژگی های رفتاری متمایز و برجسته ای چون :
- گشاده رو و آراسته
- با نشاط و چالاک
- حسن سابقه
- الهام  بخشی و ...
ج) ویژگی های حرفه ای و تخصصی
تعهد به همراه تخصص ، که هیچکدام آنها به تنهایی کافی نیست . هر کس کاری را قبول می کنند باید مدیر و متخصص باشد . در زمینه دانش و مهارت معلم در زمینه های زیر :
- دانش در مورد رشد و رفتار انسان
- دانش در مورد یادگیری انسان
- دانش در مورد موضوع درسی
- دانش در مورد برنامه درسی
- دانش در مورد روش های تدریس و مهارت در کاربرد آنها و .. ( محمد باقر حبی ، 1387 : صص 63-81 با تلخیص)
شایسته است معلمان در افزایش قدرت انطباق معلم و دانش آموزان موارد فوق را لحاظ نمایند .
شیوه های خدمت رسانی مطلوب بر اساس تقویت فرهنگ اسلامی در آموزش و پرورش
آنچه که مسلم است آگاهی از نقش قوانین و مقررات مدرسه و دوران تحصیل و درک ارزشها و هنجارها و اخلاقیات جامعه در کنار محیط آموزشی سالم مدارس و اولیاء مربیان مدارس ، ابزاری مهم جهت پیشبرد نهضت خدمت رسانی به مردم محسوب می گردد . گام نخست در خدمت رسانی به مردم ، همسویی والدین دانش آموزان و اولیاء‌ مربیان مدارس جهت ایجاد بستری مناسب در راستای برقراری رابطه ای منسجم و شفاف در تعامل با یکدیگر است که در این مرحله نقش آموزش صحیح و توجه به سیر تکاملی و پیشرفت و تعالی نظام آموزشی مطرح می گردد . زیرا نظام آموزشی با تکیه بر این سه الگو ( والدین ، دانش آموزان ، اولیاء مدارس ) در جهت تامین مصالح و منافع ملی جامعه گام بر می دارند و بدون آن غیر ممکن به نظر می رسد .
بنابراین رویکرد اکنون نظام آموزش و پرورش ما متناسب و پاسخگوی نیازهای فعلی جامعه نیست . با چنین رویکردی نمی توان افق و چشم اندازی روشن را برای آینده نظام آموزشی و ارتقاء سطح تعلیم و تربیت جامعه ترسیم کرد .
شیوه های مطلوب خدمت رسانی در نظام آموزش و پرورش عبارتند از :
الف) فرهنگ مشارکت خانواده – مدرسه – جامعه
در تعریف مشارکت به معنای ساده عبارتند از سهیم و شریک شدن همه افراد یک جامعه یا گروه در فعالیت های مختلف زندگی اجتماعی به صورت داوطلبانه .
اکنون به تفکیک هر یک از عوامل مشارکت را شرح می دهیم :
1) در عرصه خانواده
خانواده نخستین نهاد اجتماعی که این نکات مهم بیش تر مدنظر است :
- دانش افزایی والدین و به روز درآوردن آگاهی شان در همه عرصه های مختلف زندگی
- افزایش وحدت فکری زوجین و همفکر شدن آنان در عرصه زندگی مشترک
- برنامه ریزی مدون جهت تربیت نسل جدید و هدایت و ارشاد آنان
- توجه به وقت و رابطه متعادل والدین
- همراه کردن نسل با خود برای حضور در محیط های گوناگون حیات اجتماعی
2) در عرصه مدرسه
- افزایش تخصص و مهارت معلمان و به روز کردن آگاهی اجتماعی آنان
- افزایش نوآوری و تشکیل گروه های علمی و فنی در ارتباط با تفکر خلاقانه و نوآورانه
- توجه خاص به اوقات فراغت دانش آموزان و توجیه به مسائل مفید
- ارتباط و تعامل بیشتر معلمان با دانش آموزان
3) در عرصه جامعه
جامعه نتیجه تشکل افراد است و فرایند تاثیر خانواده بر یک یک افراد است که در جامعه نمود می یابد و بر این اساس می توان مدعی شد که خانواده مهم ترین نهاد تغذیه کننده جامعه است . توجه به گسترش آموزش عمومی در جامعه و هوشیار کردن مردم به شرایط روز بالاخص در خصوص پیشبرد نهضت خدمت رسانی به مردم ضروری به نظر می رسد .
ب) آینده نگری و برنامه ریزی دولت مردان در هدفمندکردن اهداف آموزشی
از مهم ترین و اساسی ترین وظایف حکومت ، تعلیم و تربیت افراد جامعه است . یقیناً این برنامه ریزی منظم برای کسانی که نبض اداره جامعه را در دست دارند حیاتی تلقی می گردد .
چرا که فلسفه نهضت خدمت رسانی نیاز به برنامه ریزی طولانی مدت و پایه ای از سطح مدارس ابتدایی تا دانشگاه را به همراه خود خواهد داشت .
پذیرش مسئولیت در آینده به دوش افرادی خواهد بود که خود را از دوران دبستان با هنجارها و ارزش های نظام آموزشی وفق داده و در پیشبرد اهداف تحصیلی خود آموزش دیده باشند و در خدمت رسانی به مردم از تخصص و اندیشه خود استفاده نمایند .
یکی از خدمات شایسته به مردم ، ترفیع وضع آموزش و پرورش و پرورش استعدادهای بالقوه آنهاست که امام علی (ع) می فرماید :
« ای مردم ! مرا بر شما و شما را بر من حقی واجب شده است ، حق شما بر من ، آن که از خیرخواهی شما دریغ نورزم و بیت المال را میان شما عادلانه تقسیم کنم و شما را آموزش دهم تا بی سواد و نادان نباشید و شما را تربیت کنم تا راه و رسم زندگی را بدانید . ( نهج البلاغه ، خطبه 34 ، دانشنامه امیرالمومنین : ص 199)
در نتیجه کارگزاران حکومت باید بستری مناسب برای پرورش نیروهای پرهیزگار ، راستگو ، اهل فن و دارای تخصص در جامعه ایجاد کنند . جای گیری افراد متخصص در بدنه حکومت ، تحقق خدمت رسانی به مردم ، امکان پذیر خواهد بود .
ج) تربیت نیروهای متعهد و متخصص
از جمله مصادیق بارز خدمت به مردم ، پرورش نیروهای متعهد و متخصص است که این مهم بر دوش مسئولین می باشد . کارگزاران حکومت باید بستری مناسب برای پرورش نیروهای متعهد و متخصص در جامعه ایجاد کنند و زمینه پیشرفت و کار و فعالیت را برایشان مهیا نمایند تا جامعه در هیچ برهه ای از زمانه از لحاظ نیروهای متعهد و متخصص دچار کمبود نباشد . این امر تحقق نمی یابد مگر در یک مشارکت محلی و ملی در پیشبرد نهضت خدمت رسانی به مردم . پرورش افکار نو و ایده های نو که به بروز خلاقیت ها و استعدادهای گوناگون در جامعه منجر می گردد ، مستلزم شناخت ژرف اندیش از نیروهای متعهد و متخصص که خود خواهان یک جامعه قانونمند هستند میسر می گردد . یقیناً در جامعه توسعه یافته ، انسان ، ارزش و مقام انسانی خود را باز می یابد .
راه های تناسب و سازگاری معلمان و دانش آموزان در تحقق فرهنگ اسلامی چیست ؟
هر جامعه ای دارای فرهنگی خاص خود است که در عین حال حاوی محتوای ادراکی یعنی هوشیاری ها و همچنین هنجارها ، ارزش ها ، نظرها و مفاهیم مربوط به تکوین و حیات افراد است . زندگی امروزی بشر حاصل تلاش های چند دهه هزار سال گذشتگان در طول تاریخ می باشد و اجزا و عناصر فرهنگی ما را وادار به فعالیت هایی می کند که در جهت تامین نیازهای فردی و جمعی بوده و از طرفی گریزی از مفاهیم فرهنگی جامعه نداشته باشد  .
بدون تردید نقش ها با رشد تغییر می کند ، نقش دانش آموز و معلم نیز در این مجموعه دچار تغییراتی خواهد شد . موقعیت معلم و موقعیت دانش آموز با توجه به نقش آنها در نظام آموزشی مکمل یکدیگر است ، زیرا با یکدیگر ارتباط دارند ، یکدیگر را تقویت می کنند و به هم وابسته هستند . معلم باید به چهار تصمیم مهم در ارتباط با محیط آموزشی – شرایط تحصیل و برنامه درسی توجه خاص نماید از جمله :
1- معلم باید بتواند از بین مقاصد آموزشگاهی گسترده و اهداف موضوعی یک سری اهداف آموزشی خاص که مناسب کلاس است انتخاب کند .
2- اهداف باید روشن باشد
3- معلم باید همواره به سازماندهی تجارب یاددهی و ارتباط دادن فعالیت یادگیری با موضوعات مختلف بپردازد .
4- معلم باید بتواند عملکرد دانش آموزان را ارزش یابی کند ، پس از ارزش یابی بتواند از داده های ارزش یابی در جهت بهبود فرایند یادگیری و آموزش استفاده کند . ( حمزه گنجی و دیگران ، 1378 : صص 89-90 )
بدون تردید بهترین راه تناسب برای معلم در محیط آموزشی صلاحیت ویژگی امانت داری ، رافت ، مهربانی ، مراعات آداب و رسوم اجتماعی ، فصاحت ، بلاغت ، سعه صدر ، اخلاق ، تخصص ، تعهد و وجدان می باشد . جامعه تنها در گرو داشتن معلومات و اطلاعات علمی افراد پیشرفت نمی کند لذا افزایش حس همکاری و تقویت بنیه مذهبی و اخلاقی مکمل آن خواهد بود .
فصل پنجم
نتیجه گیری منطقی
آنچه که می توان استنباط نمود اینست که کمال انسان در نظام تعلیم و تربیت اسلامی رسیدن به قرب الهی است . این هدف غایی به اهداف اعتقادی ، اخلاقی و علمی و آموزشی و ... مرتبط است . تعیین نقش و جایگاه معلم در این مرتبه جلوه ای از قدرت لایزال الهی است  خداوند نخستین معلم است و شغل معلمی شریف و با عظمت است . کیفیت معلم امروز به عنوان یکی از عوامل تعیین کننده کیفیت آموزش و پرورش قلمداد می شود و از مهمترین اهداف نظام آموزشی در هر جامعه ای حفظ عناصر و ارزش های اسلامی و فرهنگی است و این امر بدون تردید در هر برهه از زمانی با تلاش معلمان محقق می گردد . معلم نباید فراموش کند کارگزاری روحانی و ملزم به رعایت تعامل و ارتباطی منطقی با دانش آموزان است . حفظ و تامین عزت نفس و احساس خود ارزشمندی آنان که رعایت اصول اسلامی ، دینی و فرهنگی را سرلوحه کار خویش قرار دهد . بدون تردید معلم با تفکر بسیجی گونه خویش می تواند رفتار اجتماعی نیکو را با تاکید بر نقش حساس و تاثیرگذارشان در جامعه اسلامی ما به منصه ظهور برسانند.

ارائه راه حل
تفکر در مساله نقش و جایگاه معلم در ایجاد و تقویت فرهنگ اسلامی در مدارس و کنترل تعاملهای بین دانش آموزان ، معلمان مهم ترین اصل اساسی در پیشبرد اهداف پژوهش حاضر بوده است و ناگزیر باید به چند اصل توجه نمود .
1- الگوپذیری از سیره پیامبر (ص) و ائمه بعنوان سرمشق های تعیین شده دین مبین اسلام .
2- اتخاذ تدابیری در جهت تعلیم و تربیت از سطح ابتدایی تا متوسطه و عالی توام با تربیت معنوی و تهذیب اخلاقی
3- آموزش مهارتهای تخصصی معلم جهت ارتقای سطح کمی و کیفی آنان
4- نهادیه شدن تفکرات خلاقانه و نوآورانه متناسب با فرهنگ اسلامی جامعه
5- مشارکت دولت و سایر نهادها و سازمانها خصوصاً رسانه ها در جهت ارائه الگوهای صحیح مطابق با نظام ارزشی و اعتقادی
6- عدم وابستگی فکری معلمین به بیگانگان در جهت ممانعت رسوخ فرهنگ بیگانه که باعث تشتت و انحراف در تحلیل مسائل دینی و فرهنگی می شود .
 
فهرست منابع
1- قرآن مجید
2- نهج البلاغه ، ترجمه : مرحوم محمد دشتی . انتشارات خوشرو ، چاپ دوم ، سال 1381
3- بروان ، سالی و دیگران ؛ 500 نکته برای معلمان ، ترجمه : سعید خاکسار ، تهران انتشارات موزون چاپ چهارم 1383
4- حبی محمد باقر ، ویژگی های معلم بسیجی ، تهران : انتشارات سازمان بسیج فرهنگیان چاپ اول 1387
5- دلشاد تهرانی ، مصطفی . سیری در تربیت اسلامی نشر : ذکر ، سال 1380
6- صفار سالم ، سیره پیامبر (ص) در رهبری و انسان سازی ، ترجمه : غلامحسین انصاری تهران موسسه انتشاراتی امیرکبیر ، چاپ دوم سال 1383
7- عسکریان ، مصطفی ؛ سازمان مدیریت آموزش و پرورش تهران ، انتشارات امیرکبیر ، چاپ چهاردهم 1385
8- عمادزاده ، مصطفی . اقتصاد و آموزش و پرورش ، انتشارات واحد جهاد دانشگاهی اصفهان ، سال 1382
9- گنجی و دیگران ، حمزه . روانشناسی اجتماعی در تعلیم و تربیت سال 1387
10- لئون ، آنتوان . وضع کنونی ، آموزش و پرورش . ترجمه علیمحمد کاردان ناشر : وزارت آموزش و پرورش تعلیم و تربیت 1380 .